Etnische minderheden worden in Nederland vaker onderworpen aan politiecontroles dan ‘witte’ Nederlanders terwijl daar geen objectieve reden voor is. Etnisch profileren draagt bij aan een negatieve beeldvorming over etnische minderheden, schaadt de legitimiteit van de Nederlandse politie en draagt niet bij aan de bestrijding van criminaliteit.
Etnisch profileren is een vorm van discriminatie en daarom in strijd met de mensenrechten. Onder etnisch profileren verstaat Amnesty: een vorm van discriminatie waarbij de politie iemand stopt, controleert, fouilleert of aanhoudt, (mede) vanwege zijn huidkleur of herkomst en zonder goede en geldige reden.
Het probleem
Bij politiecontroles op straat worden mensen staande gehouden en gecontroleerd, ook wanneer zij geen verdachte zijn of een objectieve aanwijzing voor de controle ontbreekt. Uit onderzoek, waaronder dat van Amnesty, blijkt dat etnisch profileren plaatsvindt bij identiteits- en verkeerscontroles, preventief fouilleren en bij controles op illegaal verblijf.
Wat is de officiële definitie van etnisch profileren?
Etnisch profileren is geen nieuw fenomeen en ook niet een typisch Nederlands verschijnsel, maar Amnesty maakt zich er wel steeds meer zorgen over. Daarvoor zijn verschillende redenen.
- Migratie en etnische minderheden worden in het politieke en maatschappelijke debat op een generaliserende manier in verband gebracht met criminaliteit en (on)veiligheid.
- De Nederlandse politie heeft extra bevoegdheden gekregen, bijvoorbeeld voor identiteitscontroles en preventief fouilleren.
- De politie verzamelt steeds meer informatie, onder andere bij verkeers- en identiteitscontroles. Dat gebeurt ook bij mensen die geen verdachte zijn, maar wel als risico worden beschouwd. Als iemand ‘in het systeem zit’, vergroot dat de kans op politie-aandacht.
- Maatregelen worden gelegitimeerd omdat ervan uit gegaan wordt dat dit een positief effect heeft op de veiligheidsgevoelens van anderen, terwijl dit verband niet duidelijk is. Dat gebeurt bijvoorbeeld wanneer sommige mensen in bepaalde wijken preventief gefouilleerd worden.
Wat doet Amnesty?
Onderzoek en beleidsbeïnvloeding
Amnesty bracht eind 2013 twee rapporten uit over het probleem en de gevolgen van etnisch profileren door de Nederlandse politie: ‘Proactief politieoptreden vormt een risico voor mensenrechten’ en ‘Gelijkheid onder druk’. In beide rapporten staan aanbevelingen die de basis vormen voor Amnesty’s werk met betrekking tot etnisch profileren, haar politieke lobby en haar beleidsbeïnvloeding richting de politie en de verantwoordelijke instanties, zoals het ministerie van Veiligheid en Justitie, de nationale Ombudsman en de Inspectie voor Veiligheid en Justitie.
Etnisch profileren is inmiddels een veelbesproken kwestie in Nederland. Sinds de verschijning van de publicaties van Amnesty is nieuw onderzoek gedaan. Ook in die onderzoeken werd vastgesteld dat etnisch profileren plaatsvindt. Over de schaal waarop dit plaatsvind verschillen experts (enigszins) van mening. De politie en het kabinet hebben tal van maatregelenaangekondigd. Amnesty monitort de implementatie daarvan en is erover in gesprek met politie en autoriteiten.
Voorlichting en bewustwording
Amnesty draagt bij aan publieksdebatten en verzorgt lezingen over etnisch profileren. We vinden het belangrijk dat burgers zich bewust zijn van de impact van etnisch profileren. Daarom maakten we onder andere het filmpje ‘De impact van etnisch profileren’.
Amnesty informeert burgers over rechten en plichten tijdens politiecontroles. We hebben hiervoor een informatiefolder gemaakt, die zowel online als in gedrukte vorm wordt verspreid.
Speciaal voor het mbo ontwikkelde Amnesty lesmateriaal over etnisch profileren, ‘Een kwestie van kleur’.
Amnesty werkt samen met Controle Alt Delete, een organisatie die (jonge) mensen informeert over en betrekt bij de discussies over de aanpak van etnisch profileren.
Amnesty bracht eerder rapporten uit over etnisch profileren in Oostenrijk, Spanje en de Verenigde Staten.
- In hostile terrain: Human rights violations in immigration enforcement in the US Southwest(2012)
- Stop racism, not people. Racial profiling and immigration control in Spain (2011)
- Victim or suspect – A question of colour: Racial discrimination in the Austrian justice system (2009)
Ontwikkelingen
Nieuw onderzoek
Na publicatie van de twee Amnesty-rapporten is in opdracht van Politie en Wetenschap onderzoek gedaan naar proactieve politiecontroles en etnisch profileren. Dit onderzoek, ‘Boeven vangen’, bevestigt Amnesty’s zorgen en aanbevelingen over etnisch profileren.
Onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau wijst uit dat een op de drie Turkse en Marokkaanse Nederlanders, een kwart van de Surinaamse Nederlanders, een op de vijf Antilliaanse Nederlanders en 16 procent van de migranten uit Midden- en Oost-Europa discriminatie door de politie ervaart.
Nieuwe maatregelen
Het kabinet en de politie onderkennen het probleem van etnisch profileren en hebben maatregelen aangekondigd, die deels al ingevoerd zijn. Dit beleid richt zich met name op training en bewustwording van agenten, diversiteit in de politie-organisatie en een betere klachtenbehandeling.
De visie van de politie op diversiteit is uitgewerkt in het programma ‘De kracht van het verschil’.
Effect maatregelen is onduidelijk
Amnesty beschouwt deze maatregelen als een stap in de goede richting, maar is kritisch over het tempo waarmee de maatregelen worden uitgevoerd. Ook vraagt Amnesty zich af hoe de politie het effect van de maatregelen op het terugdringen van etnisch profileren vaststelt. Immers, zolang politiecontroles op straat niet systematisch worden gemonitord – bijvoorbeeld door middel van een (digitaal) stopformulier – kan niet goed worden vastgesteld of controles eerlijk en effectief zijn. Met een stopformulier wordt vastgelegd wat de aanleiding is voor de staandehouding, de wettelijke grondslag en de uitkomst van de politiecontrole. Meer over het belang van dít hulpmiddel staat in het Amnesty-memo over stopformulieren.
Politiegeweld en de zaak Mitch Henriquez
Onterechte en onbegrepen politiecontroles kunnen uit de hand lopen en tot een situatie leiden waarin de politie zich genoodzaakt ziet om geweld toe te passen. Het maatschappelijk debat over etnisch profileren is deels vervlochten met de discussie en zorgen over geweldstoepassing door de Nederlandse politie.
Een belangrijke katalysator in deze discussie is de zaak van Mitch Henriquez. Henriquez overleed op 27 juni 2015 als gevolg van politieoptreden. Hij werd door meerdere politiefunctionarissen met veel geweld aangehouden tijdens een muziekfestival in het Zuiderpark in Den Haag. Amnesty International heeft bepleit dat naast het strafrechtelijke onderzoek ook een breed evaluatieonderzoek moet plaatsvinden. Daarin moet worden ingegaan op de vraag in hoeverre negatieve stereotype opvattingen over Antilliaanse mannen een rol hebben gespeeld bij de (risico-)inschatting, de wijze van aanhouding en de behandeling na de aanhouding van Henriquez. Een dergelijk onderzoek heeft niet plaatsgevonden.
Naast een strafrechtelijk onderzoek naar de dood van Henriquez heeft de politie ook een intern disciplinair onderzoek gedaan. Nog voor de afronding van het interne en strafrechtelijke onderzoek is aan alle betrokken agenten een baangarantie gegeven, ongeacht de uitkomst van het onderzoek. Amnesty heeft scherpe kritiek geuit over deze toezegging van de voormalig korpschef.
Inmiddels is het disciplinaire onderzoek afgerond. Tegen vier van de vijf betrokken agenten zijn disciplinaire maatregelen genomen. Het strafrechtelijk onderzoek is nog gaande.
Amnesty’s oproep
Amnesty wil dat er betere waarborgen komen voor naleving van mensenrechten bij politiecontroles op straat, in het bijzonder om etnisch profileren te voorkomen. Amnesty meent dat etnisch profileren kan worden tegengegaan door de volgende maatregelen.
- Door politiebevoegdheden duidelijker te omschrijven, weten zowel politiemensen als burgers beter wat wel én niet mag.
- Betere instructies voor de politie over hoe ze moeten selecteren bij identiteits- en voertuigcontroles, en bij preventief fouilleren.
- Door mensen uit te leggen wat de aanleiding en wettelijke grondslag is voor een controle.
- Aandacht voor etnisch profileren in politietraining.
- Meer directe gesprekken tussen politie en migrantengemeenschappen.
- Betere verantwoording en evaluatie van politiecontroles. Doordat nu al die controles op straat alleen worden geregistreerd wanneer ze leiden tot een boete of aanhouding, kunnen de effectiviteit én de onvoorziene neveneffecten (zoals discriminatie) niet goed worden vastgesteld en verantwoord. Stopformulieren zijn een beproefd instrument voor monitoring en verantwoording. Amnesty schreef hier een memo over.
Bron: https://www.amnesty.nl/wat-we-doen/themas/discriminatie/etnisch-profileren